گپ وگفتی با شورآفرینِ خلوت گزیده - وبلاگ دوین

به گزارش وبلاگ دوین، من خیلی منزوی بودم؛ نه این که اهل گفت وگو نباشم، اما جنجال برانگیز نبودم. از جا و مکان محافل روشنفکری خبر داشتم، اما بیشتر دنبال کار خودم می رفتم و تنهایی را دوست داشتم. نمی خواستم تاثیر بگیرم و زیر سایه این و آن باشم، دلم می خواست به خط و خطوط خودم برسم.

کیومرث کیاست این ها را می گوید؛ هنرمندی که سال هاست در زمینه طراحی، نقاشی و کاریکاتور کار می نماید. اگر زمانی را برای گپ وگفت با او بگذارید، او را فردی آرام، محجوب و بسیار احساساتی می یابید. داشتن مطالعه زیاد، آشنایی با ادبیات، تاریخ هنر معاصر و سینما از جمله مواردی است که کیاست کاملا ناخواسته و در کمال فروتنی، آن ها را در رفتارش نشان می دهد.

او که حالا 69 سال سن دارد، تمام عمر خود را در تبریز و به دور از هیاهوی پایتخت سپری نموده است. کیومرث کیاست در زندگی، رنج بسیاری کشیده و خودش می گوید عقیم خوشی ها است، اما این موضوع قلم ظریفش را استوارتر نموده تا درد و رنج را به تصویر بکشد.

او را هنرمندی پیشگام در جریان های نوگرایی کاریکاتور می دانند. او کاریکاتور را به مبانی هنرهای تجسمی نزدیک نموده و به آن، فرم های هنری بخشیده است. او با نشریه های روشنفکری مانند فردوسی، نگین و کتاب تهران همکاری نموده و هیچ گاه به سمت کار فکاهی نرفته است.

از برگزاری آخرین نمایشگاه او در تهران، دو سال می گذرد. حالا بار دیگر کیاست و چمدان آثارش در تهران هستند. او این بار نمایشگاه روایت جنون برپا نموده تا به عهدش وفا کند، عهدی که بر سر خاک همسرش، با او بست.

امیر سقراطی - روزنامه نگار، پژوهشگر و نقاش - به منظور مکتوب کردن تاریخ شفاهی ای که در دل این هنرمند است، کتابی را با نام شورآفرین خلوت گزیده منتشر نموده است. این کتاب شامل گفت وگو، زندگی نامه، نمادشناسی آثار و تحلیل دوره های مختلف زندگی این هنرمند است. این کتاب در حاشیه نمایشگاه روایت جنون رونمایی شد و همان جا نیز به فروش می رسد.

آقای کیاست! از خودتان بگویید و این که چگونه به جهانی هنر و نقاشی وارد شدید.

من از سن کم با نقاشی آشنا شدم، زیرا پدرم دستی در این کار داشت. او مدل به خانه می آورد و من از روی آن مدل ها، نقاشی می کشیدم. هنوز بعضی از کارهایی را که در دوران دبستان کشیده ام، نگه داشته ام. پدرم خیلی روی من تاثیر گذاشت. البته من به سینما و تئاتر هم خیلی علاقه داشتم.

چه زمانی فعالیت جدی تان را آغاز کردید؟

من کپی کار خیلی خوبی بودم، دقیق کار می کردم و فکر می کردم هنرمند بزرگی هستم. سال 1349 تصمیم گرفتم در کنکور دانشکده هنرهای زیبا شرکت کنم. سر جلسه کنکور از ما خواستند فیگوری از زن، مرد یا اسب را کار کنیم؛ اما من نتوانستم! همان جا با خودم گفتم باید در کار، خودم را به سطح این دانشگاه برسانم. از جلسه کنکور برگشتم و آغاز کردم به کار کردن. معتقد بودم باید ذهنیتم قوی گردد و باید بتوانم فیگور را بکشم و امروز این کار برایم راحت است.سر جلسه کنکور نتوانستم فیگور بکشم.

به طور جدی، کارم را از دهه 50 آغاز کردم، کارهای تمرینی و چرک نویس هایم را برای مجله های روشنفکری آن زمان مانند فردوسی و نگین فرستادم. زمانی که این کارها چاپ شد، متوجه شدم آثارم قابلیت چاپ شدن دارند و انگیزه زیادی گرفتم. دنبال این کار را گرفتم و هر هفته، آثارم در این دست مجله ها چاپ می شد. همزمان با این کارها، مطالعات تئوریک را نیز در زمینه هنر آغاز کردم.

یعنی دیگر هنر را به شکل آموزشگاهک ادامه ندادید؟

خیر؛ تحصیلات من در رشته مهندسی برق است. من هنر را به شکل آموزشگاهک ادامه ندادم، اما خودم دقیق مطالعه می کردم. در آن زمان، کتاب کم بود. یک کتاب دو جلدی و معتبر در این زمینه بود که چون پول نداشتم، مجبور شدم در دو مرحله آن را بخرم. متن مقاله ها نیز روی من تأثیر می گذاشت. در آن دوران، جنگ ویتنام جریان داشت و من هم به دنبال این مسائل می رفتم، کار می کشیدم و چاپ می شد. آن ها به من کار سفارش نمی دادند، بلکه من خودم آثار را می کشیدم و در کنار مقاله ها چاپ می شد.

در آن دوران نمایشگاه برگزار نکردید؟

بعد از آن، نمایشگاه هایم آغاز شد. من تا آن زمان مخاطب مستقیم ندیده بودم. بسیاری آمدند و درباره آثار ساده ای که خودم هم فکر نمی کردم آنقدر ارزش داشته باشند، من را سوال پیچ کردند. این آغاز خوبی برای من بود و نشان داد که باید در مقابل مخاطب جوابگو باشم. بعد از آن، در تبریز و تهران (گالری سیحون) نمایشگاه گذاشتم و بعد آثارم را به خارج از کشور فرستادم و چاپ شد. سپس کاتالوگ آمد و متوجه شدم، در جهان، افرادی مانند من، بسیار هستند و این، روی کارم تأثیر گذاشت و کارم شکل دیگری پیدا کرد. زمانی که به انقلاب رسیدیم، آثارم در مجله نگین زیاد چاپ می شد. پس از انقلاب به سفرهای اروپایی رفتم و با محیط آموزشگاه وین آشنا و باز هم دگرگون شدم. بعد از آن، جنگ آغاز شد که در آن دوران، فضای کار هنری کم بود و کُند حرکت می کرد.

آیا دوری از پایتخت و امکاناتش برای شما سخت نبود؟

چرا بود؛ نمی خواهم خیلی درباره این که چرا به تهران مهاجرت نکردم، حرف بزنم. مسائل مربوط به آمدن به تهران و مسائل اقتصادی همواره گریبانگیر من بوده است. من برای رونق تبریز، خیلی کوشش کردم.

تا به حال، هنر تدریس نموده اید؟

مقطعی بود که تدریس می کردم. در عین حال که تدریس می کردم، مطالعه نیز داشتم. از تدریس در دانشگاه خیلی خوشم نیامد. آنچه برای من جذاب بود، تدریس در هنرستان بود، زیرا شاگردانش ادعا نداشتند و به حرف هایم گوش می کردند. تدریس من سمعی - بصری بود، به همین دلیل کلاس هایم خسته نماینده نمی شد. مثلا وقتی باروک تدریس می کردم، در کنارش موسیقی باخ را نیز پخش می کردم. به این ترتیب خودم و بچه ها شاد می شدیم. دوره تدریس من طولانی بود و شاگردان زیادی را پرورش دادم.

درباره نمایشگاه روایت جنون شرح دهید.

همسر من در سال 1392 مریض شد و من کنارش دردمند شدم. آن دوران، نمایشگاهی را با نام زندگی دوزخی من برگزار کردم. دوران خیلی دردناکی بود. مردادماه سال گذشته، فاجعه رسید و او از جهان رفت. پس از این اتفاق، نامتعادل شدم و دیگر شکل انسان معمولی را نداشتم. از آن زمان تصمیم گرفتم، این واقعه را به یک کار تبدیل کنم، زیرا پتانسیلی خیلی قوی در آن وجود داشت.

10 روز بعد از درگذشت او، آغاز کردم به اسکیس کشیدن، چهلم همسرم هم سر مزارش سخنرانی کردم و گفتم که قول می دهم یک سال بعد، نمایشگاهی را به یاد او برگزار کنم و تمام توانم را برای انجام این کار بگذارم. از اول مهرماه، شبانه روز کار کردم. روزهای سخت و دردمندی داشتم، تنها شده بودم و در نهایت، نتیجه آن کارها این نمایشگاه شد. زندگی من زیر و رو شد و کسی هم نتوانست به من یاری کند. می خواستم ثابت کنم مرگ می تواند به این صورت هم روی افراد تاثیر بگذارد. من برای این نمایشگاه 25 طرح کشیدم. همسرم فرد باسوادی بود و فعالیت اجتماعی خوبی داشت. شخصیت شاخص و فداکارش در آثار من خود را نشان داده است.

می ترسیدم بمیرم و نتوانم دینم را ادا کنم؛ اما روی حرفم ایستادم. روزی که آثار این نمایشگاه را به تهران آوردم، راحت شدم. با خودم گفتم بالاخره آوردمش، من به او (همسرم) قولی داده بودم و امروز تسکین پیدا نموده ام. من کار فوق العاده ای ننموده ام. این ها درد من نیست، خیلی ها دردمندتر از من هستند.

یعنی دلیل خلق این آثار، رنجی بود که از درگذشت و نبود همسرتان می کشدیدید؟

البته ذهنیت من برای خلق این آثار، فقط به او محدود نبود؛ من زندگی خیلی لذت بخشی نداشتم و همواره از تمام لذت ها و خوشی ها دور مانده ام. مادر بسیار دلسوزی داشتم، اما او دیکتاتور بود، پدری بسیار هنرمند داشتم، اما او بی تفاوت بود. پس از درگذشت همسرم، دنبال روایت گذشته ام بودم و فکر می کردم چه شد آخرین فاجعه، این گونه شد.

من گاهی نقد هم می نوشتم، اما این بار حوصله نوشتن نداشتم، اما حوصله نقاشی کردن داشتم. بنابراین این طرح ها را کشیدم. (گریه می نماید) زندگی لذت بخشی نداشتم، مادرم دلسوز بود اما دیکتاتور، پدرم هنرمند بود اما بی تفاوت. من نه برای حراج ها نقاشی کشیده ام و نه هیچ چیز دیگری؛ خواستم بخشی از زندگیم را بیان کنم. می توانم همه جور کار کنم، می توانم طبیعت زیبا بکشم، اما خودم نمی خواهم.

چرا برای این نمایشگاه نام روایت جنون را انتخاب نموده اید؟

نام های زیادی برای این نمایشگاه نوشتم، اما به این فکر کردم که در ازدواج، پس از گذشت زمان، دو نفر، یکی می شوند. من نیز عاشق شدم و جنون به من دست داد.

موضوع کار شما همواره انسان بوده است؟

انسان همواره در کارهای من بوده است. بیشتر مواقع در آثارم، مرد حضور دارد، نمی گویم زن ها درد نمی کشند، اما در کارهایم مرد وجود دارد، زیرا خودم در آن ها مطرح هستم. هنرمندی که بتواند با صداقت کار کند و هدفی به غیر از کار نداشته باشد، اثرش خوب از آب درمی آید.

چطور شد به کاریکاتور رو آوردید؟

من واقعا قصد کاریکاتور کشیدن نداشتم. امروزه دیگر تقسیم بندی به آن شکل، در هنر وجود ندارد به همه آن ها آرت گفته می گردد. در واقع مرزها برداشته شده است. من اصلا کاریکاتوریست نیستم. امروز هم به دنبال کاریکاتور به حالت ژورنالیستی و با موضوع موضوعات روز نمی روم. موضوع من بحث های فلسفی است و موضوع مربوط به زمان یا مکان خاصی نیست، بلکه به تمام فصول مربوط می گردد. یک انسان در تمام دوران دردمند است. من این هستی شناسی را در کارهایم نشان می دهم. چگونه می گردد انسان در جهانیی با این شرایط درهم، بنشیند و فقط با رنگ بازی کند. نقاشی ما خیلی بی خاصیت شده است. مانند این که نقاشان در این جامعه نیستند. چگونه می گردد آدم این همه خون و حماقت های جهان را ببیند، ولی گل و بلبل بکشد، آن هم گل و بلبل های مدرن و بعد آن ها را در حراجی ها بفروشد.چگونه می گردد این همه خون را دید و گل و بلبل کشید؟! چرا در سینما دنبال موضوعات اجتماعی هستیم؟ همه فیلم های ما که برنده جایزه شده اند به موضوعات اجتماعی می پردازند. آن وقت به نقاشی که می رسد بی خاصیت می گردد.

شما دلیل این موضوع را چه چیزی می دانید؟

نقاشی های امروز، شرایط جامعه را نشان نمی دهند. ما تعدادی اثر آرمان گرا داریم که بعد از انقلاب کشیده شده اند، اما هنرمندان آن ها نیز بعدها آغاز کردند به خلق آثاری دیگر. یک چارچوب و خط فکری هست که راه را تعیین می نماید. اکنون رهبری نقاشی ما در دست کیست؟ آن ها هستند که این مدل کار را دوست دارند و از بعضی کارها انتقاد می نمایند.

پس شما دوست دارید به موضوعات اجتماعی بپردازید.

در دوران گذشته، به هر کسی می خواستند فحش بدهند، می گفتند روشنفکر! اما اهل کتاب و سیاست بودن، کجایش بد است که فحش می دادند؟! من اصلا دوست نداشتم موضوعات روز را مطرح کنم. امروز یک واقعه ای رخ داده، آن وقت شبش همان را بکشی؟ چه فایده ای دارد؟ من این کار را دوست دارم و می خواهم به موضوعات اجتماعی و فلسفی بپردازم.

چرا بعد از انقلاب همکاری شما با مطبوعات کم رنگ شد؟

بعد از انقلاب، سن من بالا رفته بود و ازدواج نموده بودم. تجربه ام بیشتر شده بود و می خواستم عمیق تر فکر کنم. از طرفی پیش از انقلاب تعداد نشریات کمتر بود. من تعدادی کار برای کتاب آدینه فرستادم، اما بعد، دیگر این کار برایم سخت بود.

شما با اردشیر محصص هم دوره بودید، درباره او صحبتی دارید؟

من آثار محصص را در نشریه ای دیدم و آن ها را دوست داشتم. او کار می کرد، اما من خودم را زود کنار کشیدم. محصص در تهران بود و امکانات زیادی داشت. دور و بر او، پر بود از روشنفکرها و نویسنده ها؛ مجابی، سوراسرافیل و پاکباز که در آن دوران نقد می نوشتند، در کنار محصص بودند. او کتاب منتشر می کرد، اما من در تبریز به زور چند نویسنده را جمع کردم. کتاب چاپ کردم، آن هم خیلی ارزان بود که نمی خریدند و می خواستند اوراق شان نمایند. یک بار دیدم نسخه های زیادی از کتابم در گوشه ای جمع شده است. از فروشنده پرسیدم می خواهید چه کار کنید، گفت هیچی قرار است به کارخانه ببریم. گفتم این ها کتاب های من است حداقل چند تایش را بده خودم ببرم، قبول کرد و من چند عدد از کتاب هایم را برداشتم.کتاب هایم را نمی خریدند و می خواستند اوراق شان نمایند.

این موضوع برای تان ناراحت نماینده بود؟

بله، خیلی ناراحت شدم. در اروپا وقتی یک دانشجو موسیقی می نوازد، به او یاری می نمایند و فضا در اختیارش قرار می دهند. ما در ایران مشکل کار داشتیم! هنرمند، آزادترین انسان است، عشق او فقط هنرش است. اجازه بدهید آن ها کار نمایند، و سپس آن را به گنجینه تبدیل کنید. یک کاغذ سفید ارزان را به دست شان بدهید و در آینده با آثارشان یک موزه بسازید. ما که خُرد شدیم و پی کارمان رفتیم، اما چرا فکری به حال جوانان نمی نمایند؟

برادر من یک وام گرفت و من ضامن اش شدم، او نتوانست پول وام را پس بدهد، به همین دلیل، خانه و زندگی ام همه از بین رفت. چگونه حق من را می دهند؟! من در دهکده هم می توانم زندگی کنم، اما نمی توانم به پسرم جوابگو باشم.

کدام ویژگی های آثار محصص شما را جذب می کرد؟

هر اثر هنری، راه و روشی دارد. من اول فرم برایم مهم است و بعد به موضوع می رسیم. فرم های اردشیر محصص را دوست داشتم، او فرم جدیدی را روی کار آورد.

درباره شخصیت کاری خودتان هم کمی صحبت کنیم.

من خیلی منزوی بودم. نه این که اهل گفت وگو نباشم، بلکه جنجال برانگیز نبودم. محفل های روشنفکری را هم می دانستم کجاست، اما بیشتر می رفتم دنبال کار خودم و تنهایی را دوست داشتم. نمی خواستم تاثیرپذیری داشته باشم و نمی خواستم زیر سایه این و آن باشم و دلم می خواست به خط و خطوط خودم برسم.نمی خواستم زیر سایه کسی باشم.

پیش از انقلاب چه محدودیت های کاری برای شما وجود داشت؟

در آن دوران، محدودیت هایی وجود داشت و آثار را سانسور می کردند. رهبریت نقاشی در آن دوران، دست دو نفر بود که هنوز رد پای تفکرشان امروز هم وجود دارد.

بین نقاش های امروز، آثار چه کسی نظر شما را جلب می نماید؟

خیلی ها را دوست دارم، اما کسانی که در خط و خطوط من کار می نمایند، کم هستند! انگار که بگویند دورانش تمام شده است. حالا دانشگاه ها خیلی بی محتوا شده اند. من در سن و سال دانشجویان امروز که بودم، با مطبوعات کار می کردم، تفکر خودم را داشتم، تاریخ هنر و جامعه شناسی می خواندم؛ اما حالا آن ها حتی نمی تواند بگویند طبقات یک جامعه کدام اند یا انقلاب فرانسه کی رخ داده است. بیشتر آن ها تحلیل های جامعه شناسی آبکی دارند. درد جامعه و زیبایی های آن را نمی فهمند. تئوری نقاشی هم شل و ول است. البته نمی گویم به طور مطلق این گونه است، اما حالا معمولا از سیستم آموزش هنر گلایه می گردد.

به جز نقاشی و طراحی، به چه هنرهای دیگری علاقه دارید؟

من در کودکی تئاتر بازی می کردم و همواره برای آن داوطلب بودم. حتی نمایشنامه هم می نوشتم بین تئاتر و نقاشی وامانده بودم و برای سینما می مردم. پدرم به زور پول سینما رفتن به ما می داد. بعدها به فیلم های تارکوفسکی و فلینی علاقه مند شدم. فلینی معجزه گراست و صحنه را آرایش می دهد. مونتاژهای او سر صحنه است. من عاشق فیلم آمارکورد هستم. این فیلم روایت سرگذشت زندگی او است که به سرگذشت زندگی من نزدیک است. فلینی خیلی رک و راست حرف می زند و من از آثار او و کیارستمی لذت می برم. یک بار در تبریز، من جایزه کیارستمی را به دستش دادم و به او گفتم، فیلم های تو به چای شیرین من می ماند. پرسید منظورم چیست و پاسخ دادم که لذت دیدن فیلم های او، مانند لذت خوردن چای شیرین در دوران کودکی ام است. در کودکی به من اجازه خوردن چای شیرین نمی دادند و هر زمان که اجازه این کار را پیدا می کردم، با لذت بسیار و زمان طولانی آن را می خوردم.عاشق فلینی هستم؛ فیلم های کیارستمی چای شیرین من است.

این کارگردان ها روی آثار شما چه تاثیری گذاشتند؟

تاثیر آن ها روی من وجود دارد، اما مستقیم نیست. به عنوان مثال من عاشق بافت در فیلم های تارکوفسکی هستم. من به دنبال موضوع فیلم او نیستم، بلکه به دنبال فضا و بافت های تصویر او هستم.

شما به عنوان هنرمندی که دور از پایتخت زندگی و کار نموده اید، با چه مسائلی روبه رو شده اید؟

خیلی سخت بود؛ در جوامع مترقی، هنر حرف اول را می زند. در آنجا بسیاری از مکان ها را به رایگان در اختیار نقاش ها قرار می دهند. در حالی که من در ایران، ورشکسته هستم، در فضای کوچکی کار می کنم که حتی نمی دانم بوم های نقاشی ام را کجا باید بگذارم.

گفت وگو از نسترن تابع جماعت / وبلاگ دوین